The leonese has two dialects ou peculiar moddings. The pachuezu (northwest in province of León) and mirandese (Braganza district, in Portugal).
Pachuezu
It presentes son particular characteristics:
Postalveolar phoneme affricative deaf that can be writted as l.l / L.l or ts. It has has an especific graphic wich font can be finded in links section here. It is the correspondent palatized sound of leonese -ll-. The latin group –nn- gives –n-
The latin group –kt- gives –it-
The latin group –li- gives the palatal phoneme that we represent as –ch-.
El Pozu la Pita (Font types of Pachuezu)
There are many writters in this variant. We emphasize by its volume in the number of works the names of Eva González Férnandez, Roberto González-Quevedo, Emilce Núñez and Melchor Rodríguez.
EL XABARIL (Eva González Fernández) extracted from her book “Poesía Completa (1980-1991)
Criemos un xabaril
Qu’unos homes atopanon
Sin madre, nuna cuevina,
Diénnoslo pa cuidalu.
Tenía rayas mariel.las
Ya raxonas, yera guapu,
Crecia muito ya comía
Conos gochinos pol branu.
¡Qué pena de xabaril!
Púxose un día malu,
Torcíu’l focicu, morríu,
Cuandu diba faer l’anu.
DOLOR (Roberto González-Quevedo) extracetd from his book “L.lume de l.luz”
Ferreiru,
El que trabacha’l fierru
Nun dexa d’estroidar na sua cabana
Ya del fuel.le sal un l.lume escuru
Que resgará las l.linares ya los eiros
Pa que la vida vexetal,
Al.lumando, esl.laguace los sucos
Pero güei, pero güei,
Un rayón azul
Cruza de tristura
Güei, la casa del ferreiru.
Un nenu de sua casa
Anda mui malu.
El fuel.le duerme.
La cabana penatible,
El xunque nun conoz cuála yía la sua misión.
El ventanu nun diz nada.
Ya los martiel.los cantan
Una xaxa d’infinita tristura.
SIN CALZUNCIECHUS (Emilce Núñez Álvarez) extracted from her book “Atsegrías ya tristuras”.
Iera un matrimoniu muitu azacanaus, trabachaban dia ya nueite, cumían poucu, pur amasar perras, ya solu andaba tsista la bota el vino. Asina que al final del día, nun sabían onde taban.
Echa, iera una mucherona ya’el un patacu cun poucas tsuces.
Ya, cunesu, esgarfechaban de seguidu, chamábanse de todu. Entós, echa cuchia una vara dabatse buenus xamascazus un renaz. Aquel día, calentouse la cousa ya echa tsevantou el palu.
Dixu él, churandu: Mucher, güei non, nun me des, que vas mancame muitu, que nun pus lus calzunciechus.
Mirandese
The mirandese is own of Tierra de Miranda, the northeast of the portuguese state portugués, within the district of Braganza. The writting way is something different from the rest of the linguistic dominion, based on the proposal of orthographic convention made from the University of Lisbon, that proposes a graphism similar to portuguese. Mirandese is the other official language of Portugal, with education in the schools and centers of secondary education.
In the mirandese we have three variations: raiana, located in the north of Miranda next to Sanabria (Zamora); the normal or centrla (almost Miranda); and the sendimese that it exists in the town of Sendim.
In generally, like more significant characteristics according to the orthographic convention, mirandese displays the following own characteristics respect to the rest of the dominion:
- Phoneme [s] or [z] represented as ç
- Indirect complement in third singular person, as singular as plural, as -le
- There is not exists the v, but foreignisms
As writters in mirandese we can talk about José Francisco Fernándes, wich book was one of the first mirandese text after declaration of officiality, Carlos Ferreira, Amadeu Ferreira, Alcina Pires, Manuela Carlos Ferreira...and a long list of writters.
A TI, ALDÉ MIRANDESA (José Francisco Fernandes) extracted from his book “Miranda Yê La Mie Tiêrra”.
Fustes bós, giênte de aldé,
Que an todas oucasiones
Cunseguistes mantener
Ls usos i tradiçones.
Mesmo quando la cidade
De bós fazie caçoada,
Cunserbestes siêmpre aquilho
Que la tradiçon mandaba.
Bós sodes raiç i flor
Dun vivir i dun saber
Que yêtisouro speicoso
Que nun se puôde perder.
Quien fui que assi cunserbou
Este falar tan antigo?
Nun fui la cidade, mas tu,
Aldeano, miu almigo!
Nun falas un dialecto,
Mas lhiêngua, que muito bal,
Pus eilha yá se falaba
Antes de haber Pertugal
Reino Antiguo de Leon
Bos deixou este falar,
Anquanto sue própia lhiêngua
L tiêmpo fizo acabar.
L MIRANDÉS CUMO SEGUNDA LHÉNGUA OUFECIAL DE PERTUAL (Marisa João). Article published in Jornal Nordeste, July the 8th, 2005.
L mirandés bibiu por mui tiempo scundido i ambergonhado, acachado atrás de l outra lhéngua, l pertués, la fala «grabe». Mas hai alguns (poucos!) anhos atrás puodo lhibertar-se i amostrar-se al mundo.
Fui assi cun l recoincimiento de l mirandés cumo segunda lhéngua oufecial de Pertual.
Este eilemiento de la nuossa eidentidade (mirandesa i pertuesa) quijo, anton, más do que solo amostrar-se: quijo tamien cuntinar bibo i crecer... i assi ampeçou a ser ansinado als alunos de las scuolas de Miranda (porque ye an pequeinho que se daprénden las cousas más amportantes!). I l ansino de l mirandés anté ye ua cousa angraçada.
Ua aula podie passar-se assi:
Dabide, bota. Bota cun la pala!
L’outro garotico nun antende i pregunta-le:
L quei, Casmiro?
Cun la pala! («pá», an pertués, eiqui cul sentido de «raquete de ténis»)
Nesse antretiempo, chega l porsor:
Garotos, bamos pa l’aula de hoije?
Si, senhor porsor.
Anton, buonos dies! Purmeiro querie-bos preguntar, yá que esta ye la nuossa terceira aula: stais a gostar de daprender l mirandés? Hai algua cousa an special que gustárades de daprender?
Senhor porsor, you anté acho fácele, porque mius pais inda fálan un cachico i ls mius abós solo fálan an mirandés.
Ah, senhor porsor, mas you nó! Ls mius abós tamien solo fálan an mirandés, mas you nun ls antendo mui bien. L outordie mie bó de las saias pediu-me las cerilhas, mas you nun sabie l que esso querie dezir i miu pai tubo que m’ansinar.
Mui bien. Mas stamos acá para daprender todas essas palabras que inda bos son stranhas, para que eilhas nun bos apárten daqueilhes cun quien teneis que cumbibir todos ls dies eiqui. Ye perciso que bós téngades buntade de daprender esta lhéngua tan guapa, pus solo assi eilha nun zaparece. Bamos alhá anton?
Mas, porsor… nós nun bamos a falar la lhéngua sin ser eiqui i cun las pessonas deiqui. Porquei tenemos que daprendê-la? Apuis bamos a squecé-la i las outras pessonas nin la ban a coincer!...
Mas esso solo depende de nós. Sabeis que, anque seia mui antigo, l mirandés ye cumo bós, inda un garotico. I todos tenemos que le dar las manos i ampará-lo ne l camino, para que el puoda crecer, tal i qual cumo todos bós. I cumo hai muitos mirandeses i outras pessonas cun buntade de saber más, l mirandés tamien ampeçou a ser ansinado noutras cidades de l paíç.
Alhá, las pessonas anscríben-se ne ls cursos por muitas razones: porque ténen algua relaçon cun la lhéngua, ó la tierra, porque cumo bós tamien la daprendírun eiqui quando éran pequeinhos i apuis deixórun de la falar, ó anton porque oubírun falar deilha, quieren que eilha faga parte de la sue eidentidade i ténen ganas de coincer este cacho de la nuossa cultura.
Si, porque la lhéngua ye cultura i nun ye solo cultura mirandesa, mas tamien cultura pertuesa. Sin eilha, Miranda i Pertual perderien un cacho amportante de la sue stória i de la sue ardança, de l passado i de todos ls antrepassados. I mirandés tamien ye eiducaçon! Quien sabe mirandés, sabe un cachico más que ls outros! Cumbencidos?. |